Ο οικισμός της Πολιόχνης, στην ανατολική ακτή της Λήμνου, θεωρείται ως ένα από τα μεγάλα πρωτοαστικά κέντρα της πρώιμης εποχής του Χαλκού και οφείλει την ανάπτυξή του στον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξε στη διακίνηση του διαμετακομιστικού εμπορίου με τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και τα νησιά των Κυκλάδων.

Η Πολιόχνη , η οποία  ήκμασε στην 3^η χιλιετία π.χ. ταυτίζεται σήμερα με την αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης, κυρίως  λόγω του πρώιμου αστικού χαρακτήρα της που αναγνωρίζεται σε μεγάλα, πιθανώς ‘’δημόσιου χαρακτήρα’’ οικοδομήματα, όπως το λεγόμενο Βουλευτήριο: η εύρεση των κλιμακωτών βαθμίδων στην μια μακρά πλευρά του κτιρίου οδήγησε τους ερευνητές στην άποψη ότι ο χώρος προοριζόταν για συναθροίσεις.

Κατά την ίδρυσή του ,στην Τελική Νεολιθική, ο οικισμός κατελάμβανε περιορισμένη έκταση. Κατόπιν αυξήθηκε σε έκταση και πληθυσμό και οχυρώθήκε από την πλευρά της στεριάς με ισχυρό τείχος Η ανάπτυξη του οικισμού διήλθε μέσα από επτά διαφορετικά οικοδομικά στάδια, τα οποία συμβολίστηκαν με χρώματα από τους  Ιταλούς ανασκαφείς (μελανή, κυανή, πράσινη, ερυθρά, κίτρινη καστανή και ιώδη περίοδος).

Όπως  φαίνεται από τα ανασκαφικά ευρήματα, οι κύριες ενασχολήσεις των κατοίκων ήταν η αγροκτηνοτροφία, η αλιεία και η υφαντουργία. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις για την κατεργασία του μετάλλου με την τεχνική της κηρόχυσης.

Ο προϊστορικός οικισμός της Πολιόχνης αποκαλύφτηκε στη δεκαετία του 1930 από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή. Από το 1931 έως το 1936 ήρθε στο φως το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού, ενώ οι έρευνες συνεχίστηκαν από το 1951 έως το 1956, οπότε και δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα των ανασκαφών. Από το 1986 έως σήμερα πραγματοποιείται ένας νέος κύκλος εργασιών, με στόχο την αναστήλωση των κτισμάτων και την επανεξέταση ορισμένων δεδομένων με τη διενέργεια διερευνητικών τομών.

Η Ηφαιστία, χτισμένη σε μια θέση βόρεια του κόλπου του Πουρνιά, αποτελούσε κατά τους ιστορικούς χρόνους τη δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Λήμνου μετά τη Μύρινα. Οι ανασκαφές που έγιναν από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή και την αρμόδια Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, έφεραν στο φως αρχαιότητες, που τεκμηριώνουν τη συνεχή κατοίκηση στην περιοχή από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού μέχρι και τους Βυζαντινούς χρόνους.

Η αποκάλυψη ενός νεκροταφείου, που χρονολογείται από τα μέσα του 8ου έως τον 5ο αιώνα π.Χ. και ενός σημαντικού ιερού, μας παρέχουν σημαντικά στοιχεία για την πόλη των αρχαϊκών χρόνων. Το ιερό, που ταυτίστηκε με το ιερό της Μεγάλης Θεάς και είναι κτισμένο στις δυτικές πλαγιές της χερσονήσου εντός της πόλης, ήταν σε χρήση από τα μέσα του 8ου μέχρι το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ., οπότε καταστράφηκε βίαια. Τα οικοδομικά λείψανα του κεντρικού συγκροτήματος, του οποίου διατηρούνται οι κατώτεροι δόμοι, βρίσκονται σε δύο επίπεδα: το χαμηλότερο δυτικά, που αποτελείται από επτά συνεχόμενους μικρούς χώρους και το υψηλότερο ανατολικά, που αποτελείται από τρεις χώρους με άνοιγμα σε μια αυλή. Από τα ορατά μνημεία του αρχαιολογικού χώρου, σημαντικοί είναι και δύο κεραμικοί κλίβανοι εργαστηρίου των Ελληνιστικών χρόνων (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), που αποκαλύφθηκαν πλησίον του λατρευτικού οικήματος. Σώζονται επίσης τα κατάλοιπα του Θεάτρου της Ηφαιστίας που χρονολογείται στις αρχές της ελληνιστικής περιόδου και υπέστη τροποποιήσεις κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Στο αρχαίο Θέατρο έχουν πραγματοποιηθεί εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξής του, προκειμένου να διασωθεί και να καταστεί επισκέψιμο και αναγνώσιμο από τους επισκέπτες.

Το ιερό των Καβείρων συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα και μακροβιότερα ιερά του αιγαιακού νησιωτικού κόσμου. Ιδρυμένο προς το τέλος του 8ου αι. π.Χ. στα βόρεια του νησιού, στο ακρωτήριο Χλόη αποτέλεσε ζωτικό κέντρο μυστηριακής λατρείας από την πρωτολημνιακή περίοδο μέχρι τους υστερορωμαϊκούς χρόνους. Στον χώρο του Ιερού αποκαλύφθηκαν τρία τελεστήρια, που χρονολογούνται αντίστοιχα στους αρχαϊκούς, ελληνιστικούς και υστερορωμαϊκούς χρόνους. Λεηλατήθηκε και κάηκε κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ανάμεσα στο 2ο και στον 3ο αιώνα μ.Χ., όταν η περιοχή εγκαταλείφθηκε και λειτούργησε ως ένα μεγάλο «λατομείο» για την οικοδόμηση μεταγενέστερων κτηρίων.

Το υστερορωμαϊκό τελεστήριο (η λεγόμενη Βασιλική), θεμελιωμένο πάνω στο αρχαϊκό, αποτελούσε μια αίθουσα, μήκους 17 μ., χωρισμένη σε τρία μέρη από δύο σειρές πέντε κιόνων. Τα δύο πλευρικά τμήματα είχαν μεγαλύτερο μήκος από το κεντρικό, με θρανία τουλάχιστον κατά μήκος του νότιου τοίχου. Η κεντρική αίθουσα χωρίζεται από τα άδυτα με διάδρομο. Η διαμόρφωσή του δείχνει ότι θέλησαν να επαναλάβουν, σε γενικά πλαίσια αλλά σε μικρότερες διαστάσεις, την κάτοψη του κατεστραμμένου παλαιού ελληνιστικού κτηρίου. Τα ερείπιά του αντιπροσωπεύουν την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού και μαρτυρούν τη μακρά επιβίωση της λατρείας των Καβείρων στη Λήμνο. Δεν υπάρχει κανένα ίχνος αντικατάστασης της λατρείας αυτής με τη χριστιανική. Ίσως η καταστροφή του οικοδομήματος και το οριστικό τέλος του ιερού να οφειλόταν στην καταστροφική μανία των πρώτων χριστιανών στα τέλη του 3ου ή τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Από αυτή την περίοδο σώζονται οικοδομικά λείψανα κατοικιών.

Ο προϊστορικός οικισμός της Μύρινας αναπτύχθηκε παράλληλα με την Πολιόχνη, την 3^η χιλιετία π.χ.  Πρόκειται για παράκτιο οικισμό , που  ιδρύθηκε περί το 3.200 π.χ. στην δυτική ακτή της Λήμνου  Όπως έδειξαν οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Γ’ ΥΠΣ, τα σπίτια του οικισμού λιθόκτιστα από τα θεμέλια ως την οροφή, με λάσπη ως συνδετικό υλικό, ήταν ευρύχωρα: μεγάλα, μεγαροειδή και επιμήκη κτίσματα, χωρισμένα σε δύο ή περισσότερους χώρους, που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μικρά ανοίγματα. Είχαν την είσοδο στα ανατολικά. Οι στέγες ήταν αμφικλινείς, από λάσπη, ξύλα και φύκια. Η Μύρινα καταστράφηκε πολλές φορές από σεισμούς και οι κάτοικοι ξανάχτιζαν ή επισκεύαζαν τα σπίτια τους ανάλογα με τις ανάγκες τους, όπως διαπιστώθηκε από την εγκατάλειψη παλαιότερων κτισμάτων ή από τα ίχνη στους τοίχους όλων των φάσεων. Ο  προϊστορικός οικισμός ανασκάφηκε , συντηρήθηκε και ανδελιχθηκε τα έτη 2002 -2004

Για την καλύτερη οργάνωση του χώρου, πέραν των επεξηγηματικών πινακίδων, ορίστηκαν διαδρομές με καθορισμένη υποχρεωτική πορεία των επισκεπτών. Επίσης, οικοδομήθηκε λιθόκτιστο κτήριο, στο οποίο στεγάζεται το φυλάκιο και ο χώρος εξυπηρέτησης του κοινού, με το πρόπλασμα του οικισμού και την τοποθέτηση οπτικοακουστικών μέσων.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=7461 (Συντάκτης: Δ. Τσολάκη)

Το Φρούριο της Μύρινας είναι κτισμένο σε βραχώδη και απόκρημνη χερσόνησο και επικοινωνεί με την ξηρά μόνο από τα ανατολικά. Αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση οχυρό του Αιγαίου. Η σημερινή μορφή του ανάγεται στο 1207, όταν ο Ενετός Φιλόκαλος Ναβιγκαγιόζο, Μεγάλος Δούκας της Λήμνου, οχυρώνει την Μύρινα. Ο διάδοχός του όμως Λεονάρδο Ναβιγκαγιόζο είναι εκείνος που ισχυροποιεί το κάστρο και το κρατά υπό την κυριαρχία του επί 45 χρόνια. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας εντός του Φρουρίου κατοικούσαν Τούρκοι. Κατά την πολιορκία της Μύρινας το 1770 από τον Ρωσικό στόλο, τα τείχη του Φρουρίου υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Το Ιερό Αρτέμιδος στον Αυλώνα Μύρινας Λήμνου βρίσκεται στα δυτικά του νησιού. Στους αρχαίους χρόνους η προστάτιδα θεά της πόλης της Μύρινας ήταν η θεά Άρτεμις. Αρχαιολογικές και επιγραφικές αποδείξεις υποστηρίζουν την αναγνώριση ενός μεγάλου ιερού της Αρτέμιδος, το οποίο ανακαλύφθηκε στο οικόπεδο του Porto Myrina Hotel και τώρα διατηρείται μέσα στο ξενοδοχειακό αυτό συγκρότημα. Σύμφωνα με το μύθο, ο συγκεκριμένος αυτό χώρος επιλέχθηκε εξαιτίας μιας υπερμεγέθους αίγας, η οποία εμφανιζόταν στους οδοιπόρους το σούρουπο. Ο χώρος αυτός ανεσκάφη μεταξύ των ετών 1991 και 1993 με δαπάνη του αρχικού ιδιοκτήτη, κ. Ν. Τραταρού. Τα ευρήματα παρουσιάστηκαν συγκεντρωτικά το 1992 και με το χώρο να ανακηρύσσεται επίσημος αρχαιολογικός το 1993. Το ναϊκό συγκρότημα περιλαμβάνει μια μεγάλη κεντρική πλακόστρωτη αυλή, η οποία ήταν υπαίθρια μιας και η Άρτεμις λατρευόταν ως η θεά των ουρανών, ενώ περιμετρικά της αυλής υπήρχαν ποικίλα βοηθητικά δωμάτια, τα οποία χρησιμοποιούνταν από τους ιερείς της λατρείας για αποθηκευτικές προμήθειες και τη γενική καθημερινή λειτουργία του ναού. Ο χώρος του ιερού της Άρτεμις είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρων και χρήσιμος στους ιστορικούς εξαιτίας της μακράς περιόδου της χρήσης του. Βρισκόταν σε χρήση επανειλημμένα ως λειτουργικός ναός ήδη από την αρχαϊκή, την κλασική και την ελληνιστική περίοδο, καλύπτοντας ένα χρονικό διάστημα που εκτείνεται πάνω από οκτώ αιώνες. Η ανασκαφή απέδωσε πολλά τεχνουργήματα και λείψανα, συμπεριλαμβανομένου ενός πλούτου κεραμικής, ειδώλια, αρωματοδοχεία, υφαντικά βάρη, κοσμήματα, τα οποία μπορούμε να δούμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μύρινας. Περισσότερο αξιοσημείωτα ήταν μερικά ειδώλια ταύρου, ανάμεσα στα λείψανα ενός θυσιασμένου ταύρου το οποίο θεωρείται ότι βρισκόταν στο πιο ιερό σημείο του ναού. Οι ιστορικοί θεωρούν πως αυτό συνδέεται άμεσα με τη λατρεία της θεάς Άρτεμις στη Βραυρώνα της Αττικής. Αυτό δεν θα ήταν απίθανο εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης στο Αιγαίο, μιας και η Λήμνος ήταν συνεχώς εκτεθειμένη σε διαφορετικούς πολιτισμούς και λαούς μέσω των συναλλαγών και του εμπορίου.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=2489 (Συντάκτης: Μ. Παππά)

Στη Λήμνο υπάρχουν δύο συμμαχικά κοιμητήρια μεγάλης ιστορικής σημασίας, στο χωριό Μούδρος και στο χωριό Πορτιανό στη θέση Πούντα. Τρεις ιστορικές περίοδοι σχετίζονται με αυτά: ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Οκτωβριανή Επανάσταση.Στα νεκροταφεία αυτά είναι ενταφιασμένοι στρατιώτες που το 1915, κατά τη διάρκεια του Α Παγκόσμιου Πολέμου, έλαβαν μέρος στην εκστρατεία της Καλλίπολης, κυρίως Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί μέλη των ANZAC (Australian-New Zealand Army Corps ). Επίσης περίπου 70  ναύτες του Ρωσικού Στόλου που κατέφθασε στο νησί το 1770 υπό τους αδελφούς Ορλώφ για να επιχειρήσουν κατά των Τούρκων στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774) ενταφιάστηκαν, σύμφωνα με αρχεία του ρωσικού στρατού, στο χώρο όπου χτίστηκε ο ναός του Ευαγγελισμού στον Μούδρο και το μνημείο θυσίας των Ρώσων μετέπειτα. Τέλος στη Λήμνο βρίσκονται ενταφιασμένοι πάνω από 300 Ρώσοι πρόσφυγες, εκ των οποίων οι 29 στο Μούδρο, ενώ οι υπόλοιποι στο ακρωτήρι της Πούντας, κυρίως στρατιωτικοί του «Λευκού Στρατού» με τις οικογένειές τους που κατέφυγαν στο νησί μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917.

Εκδηλώσεις μνήμης πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στο νησί, τον Οκτώβριο (Ημέρες Ρώσο-Ελληνικής Φιλίας) και στις 25 Απριλίου (Εκδηλώσεις Τιμής και Μνήμης για τους Πεσόντες στη Μάχη της Καλλίπολης). Σε αυτές παρίστανται αξιωματούχοι των ανωτέρω κρατών, αλλά και απόγονοι των θυμάτων που καταφθάνουν για να αποτίσουν φόρο τιμής.

Info: www.friendsofanzac.com