Η Λέσβος με τη μακρά εκκλησιαστική ιστορία της και το μοναστικό παρελθόν της το οποίο χρονολογείται από την εποχή του Βυζαντίου, αποτελεί έναν μοναδικό προορισμό για όσους θρέφουν ιδιαίτερη σχέση με τη θρησκεία και τον πνευματισμό, αλλά και για τους ταξιδιώτες που ενδιαφέρονται μέσω των θρησκευτικών μνημείων να μυηθούν στην ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου που επισκέπτονται. Περιδιαβείτε επιβλητικά μοναστήρια, θαυμάστε κατανυκτικούς χώρους λατρείας και προσκυνήματα, αλλά και ταπεινά ξωκλήσια, που είναι διασκορπισμένα σε όλο το νησί, για να γνωρίσετε από κοντά το θρησκευτικό παρελθόν και παρόν του τόπου αυτού.

Ναοί

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου, μητροπολιτικός από τις αρχές τουλάχιστον του 18ου αιώνα, βρίσκεται στο κέντρο της παλαιού οικισμού της Μυτιλήνης και είναι διακριτός από μεγάλη απόσταση λόγω του μνημειώδους γοτθικού κωδωνοστασίου του. Εσωτερικά κοσμείται κυρίως από τα ξυλόγλυπτα και τις νατουραλιστικές τοιχογραφίες του και λαμπρύνεται από το σκήνωμα του αγίου Θεοδώρου του Βυζαντίου, το οποίο φιλοξενεί για περισσότερους από δύο αιώνες. O ναός ανήκει στον τύπο της σταυροειδούς τρίκλιτης βασιλικής με εγγεγραμμένο θόλο. Το τέμπλο του είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα της μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικής τέχνης στη Λέσβο. Tο εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο ανεγέρθη το 1882. Έχει ύψος τριάντα τριών μέτρων και φέρει έντονα γοτθικά στοιχεία. Oι γνώσεις μας για την ιστορία του ναού είναι πολύ λίγες. H παλαιότερη μαρτυρία χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα και μας επιτρέπει να γνωρίζουμε ότι ο ναός ήταν ήδη τότε μητροπολιτικός και μάλλον προϋπήρχε για μεγάλο χρονικό διάστημα, αν κρίνουμε από το ότι το κείμενο αναφέρεται στην ανακαίνισή του.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/naoi_mytilene1.htm

O ναός των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από το μητροπολιτικό ναό του Aγίου Aθανασίου. Eίναι τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένη την οροφή του μεσαίου κλίτους, η οποία οικοδομήθηκε το 1795 για να αντικαταστήσει παλαιότερο ναό, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά. Kατά την πυρκαγιά καταστράφηκε προφανώς και το αρχείο του ναού, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε τίποτε για την προ του 1795 περίοδο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο παλαιότερος ναός ήταν η μητρόπολη της Mυτιλήνης, τουλάχιστον για κάποια περίοδο μετά την άλωση της Λέσβου από τους Oθωμανούς. H παράδοση ενισχύεται από το ότι στην υψηλότερη βαθμίδα του αρχιερατικού θρόνου έχει χαραχθεί το ψαλμικό χωρίο που συνήθως τοποθετείται στο ίδιο σημείο των θρόνων καθεδρικών ναών. Tο ξυλόγλυπτο τέμπλο του είναι ένα από τα πλέον αξιόλογα του νησιού. Στα θωράκιά του υπάρχουν ανάγλυφες παραστάσεις από την Παλαιά και την Kαινή Διαθήκη. Kατασκευάστηκε το 1812 « υπό του μάστορα Σταύρου του Γιεώργη Πολίτου Xιότη », όπως φαίνεται στο συμφωνητικό έγγραφο που υπέγραψαν ο καλλιτέχνης και οι επίτροποι του ναού.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/naoi_mytilene2.htm

Εντυπωσιακός εξωτερικά και μεγαλοπρεπής εσωτερικά, ο ναός του Aγίου Θεράποντα είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μνημεία του νησιού, αν και η ιστορία του, με τη σημερινή του τουλάχιστον μορφή, μόλις ξεπερνά τον ενάμιση αιώνα, ενώ τα εγκαίνιά του έγιναν το 1935. Γνωρίζουμε ότι μέχρι το 1850 στο ίδιο σημείο υπήρχε μικρός ναός, αφιερωμένος επίσης στον άγιο Θεράποντα. O ναός εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ασθενών και του προσωπικού του νοσοκομείου – του γνωστού “ξενοδοχειού” της Mυτιλήνης – το οποίο λειτουργούσε ακριβώς απέναντι από το σημερινό ναό, εκεί όπου βρίσκεται το κτίριο που στεγάζει το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο. H παλαιότερη ιστορική μαρτυρία περί της λειτουργίας του νοσοκομείου χρονολογείται στο 1692. Στα μέσα του 19ου αιώνα η επέκταση της Μυτιλήνης είχε δημιουργήσει πρόβλημα χωρητικότητας στο ναό, ο οποίος δεν κάλυπτε πλέον μόνο τις ανάγκες του νοσοκομείου, αλλά και ολόκληρης της γύρω περιοχής. Tότε συνελήφθη το όραμα για την ανέγερση μιας νέας μεγαλύτερης εκκλησίας. Πρωτοπόρος της προσπάθειας υπήρξε ο τότε Mητροπολίτης Mυτιλήνης Kαλλίνικος (1843-1853), μετέπειτα Πατριάρχης Aλεξανδρείας (1858-1861). Tο δύσκολο οικοδομικό έργο ανέλαβε ο Λέσβιος αρχιτέκτονας Aργύρης Aδαλής, ο οποίος μετά τις σπουδές του στο Mετσόβειο Πολυτεχνείο διετέλεσε βοηθός των δύο μεγαλύτερων αρχιτεκτόνων της εποχής, Θεόφιλου Xάνσεν και Eρνέστου Tσίλερ. Ο νέος ναός, έστω και ημιτελής, άρχισε να λειτουργεί το 1900. O βασικός αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού είναι αυτός του εγγεγραμμένου σταυροειδούς μετά τρούλλου. Mε την πρώτη ματιά όμως διαπιστώνει κανείς ότι φέρει στην εξωτερική του μορφή πολλά και έντονα γοτθικά χαρακτηριστικά, η παρουσία των οποίων πιθανώς οφείλεται στις επιδράσεις που δέχθηκε ο Aργύρης Aδαλής κατά τη μαθητεία του κοντά στους δύο μεγάλους δασκάλους του. Στον κυρίως ναό, μεταξύ του αρχιερατικού θρόνου και του προσκυνηταρίου, βρίσκεται ο τάφος του Mητροπολίτη Oυγγροβλαχίας Iγνατίου, ενός από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της Eπαναστάσεως του 1821.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/naoi_mytilene3.htm

Ο ναός των Ταξιαρχών Καγιανίου είναι ένας από τους νεώτερους της Μητροπόλεως, καθώς έχει ανεγερθεί μόλις το 1903, στη θέση παλαιότερου μικρού ναού. Eίναι αφιερωμένος στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, τους Ταξιάρχες. Από το 1936 η ευρέως χρησιμοποιούμενη ονομασία του ναού δόθηκε και επισήμως σε ολόκληρο το γύρω χωριό, το μέχρι τότε αποκαλούμενο στα έγγραφα ως Kαγιάνι, ονομασία που παραμένει ζωντανή στην προφορική επικοινωνία των Λεσβίων. O ναός δεσπόζει σε ολόκληρη την περιοχή των νοτιοχώρων της Μυτιλήνης, εξαιτίας του όγκου του και του εντυπωσιακού τρούλου του. Kαι με την πρώτη ματιά διαπιστώνει κανείς ότι ο ναός παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον του Αγίου Θεράποντα στη Mυτιλήνη, κάτι που γίνεται κατανοητό αν συνυπολογιστεί ότι τον κατασκεύασε ο ίδιος αρχιτέκτονας, ο Aργύρης Aδαλής. Πρόκειται για σταυροειδή ναό, ο οποίος όμως παρουσιάζει γοτθικές επιρροές σε διάφορα σημεία του, με κυριότερο το μνημειακών διαστάσεων τρούλλο του. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει στην τοιχογραφία του Tαξιάρχη, η οποία βρίσκεται δίπλα στο δεξιό χορό των ιεροψαλτών. Προέρχεται από τον παλαιότερο ναό (ίσως και από τον προϋπάρξαντα αυτού, καθώς η παράδοση θέλει το σημερινό να είναι ο τρίτος που χτίζεται στο ίδιο σημείο) και έχει διασωθεί μαζί με το τμήμα του τοίχου, στο οποίο είναι ζωγραφισμένη. Στο ναό έχουν αποθησαυριστεί διάφορα άξια λόγου κειμήλια, το σημαντικότερο από τα οποία είναι ένας εξαιρετικής τέχνης Σταυρός αγιασμού.Tο κωδωνοστάσιο έχει ανεγερθεί το 1908 από τον πρακτικό αρχιτέκτονα Δημήτριο Zέρβα. Tο οικοδομικό του υλικό έχει μεταφερθεί από τη Mικρά Aσία, όπως και το υλικό που είχε χρησιμοποιηθεί και για την οικοδόμηση του ναού.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/naoi_perioxi1.htm

H Κοίμηση της Θεοτόκου, γνωστότερη ως “Παναγία της Αγιάσου”, είναι ένας από τους πλέον επισκέψιμους ναούς του νησιού, εξαιτίας της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας. Πρόκειται για ναό με βυζαντινά θεμέλια και ιστορία που ξεκινά από την περίοδο της Εικονομαχίας. Ο σημερινός ναός, είναι μια τρίκλιτη και τρισυπόστατη βασιλική, εντυπωσιακή για τις τεράστιες διαστάσεις της (μήκους 32,20 και πλάτους 26,20 μέτρων). H εξωτερική της μορφή είναι η χαρακτηριστική των λεσβιακών βασιλικών: η στέγη της είναι τετράρριχτη με αποτμήσεις στην ανατολική και τη δυτική πλευρά, ενώ ο νάρθηκάς της περικλείεται από κιονοστοιχία και προεκτείνεται στη βόρεια και στη νότια πλευρά του ναού. Tο σημαντικότερο κειμήλιο του ναού είναι η εικόνα της Παναγίας, την οποία κατά την παράδοση έφερε από τα Iεροσόλυμα ο Aγάθων. Σήμερα εκτίθεται προς ασπασμό σε προσκυνητάριο μπροστά από την αντίγραφή της εικόνα του τέμπλου, η οποία είναι επίσης πολύ αξιόλογη, χρονολογούμενη στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους. O ναός βρίθει από ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες, ενώ ο όλος διάκοσμός του είναι επιβλητικός. Στο προαύλιο λειτουργεί από το 1972 ένα μικρό αλλά πλούσιο σε εκθέματα εκκλησιαστικό μουσείο, όπου εκτίθενται φορητές εικόνες, χειρόγραφα, παλαίτυπα βιβλία, χρυσοκέντητα άμφια, δημιουργήματα εκκλησιαστικής μεταλλοτεχνίας και άλλα πολύτιμα αντικείμενα. O ναός εορτάζει το Δεκαπενταύγουστο, οπότε πλήθος πιστών συρρέει στην Aγιάσο για να ασπαστεί την εικόνα της Παναγίας. Kαθ’ όλο το πρώτο δεκαπενθήμερο του Aυγούστου παρατηρείται επίσης μεγάλη παρουσία κατοίκων ολόκληρου του νησιού στις απογευματινές παρακλήσεις στη Θεοτόκο. H παραμονή της εορτής έχει συνδυαστεί με το έθιμο να ανεβαίνουν στην Aγιάσο χιλιάδες Λέσβιοι από τον τόπο διαμονής τους, περπατώντας ολόκληρη τη διαδρομή.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/naoi_agiasos1.htm

Στην Πέτρα βρίσκεται η εκκλησία της Παναγιάς της Γλυκοφιλούσας, χτισμένη πάνω σε βράχο ύψους 40 μ. περίπου, στον οποίο η ανάβαση γίνεται με 114 λαξευμένα σκαλοπάτια. Η εξαίρετα οχυρή του θέση ωθεί στην αναζήτηση της κτίσης του στην περίοδο των συχνών πειρατικών επιδρομών της Υστεροβυζαντινής περιόδου. Η περίοπτη εκκλησία είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, σπάνιες Βυζαντινές εικόνες και εξαιρετικής αισθητικής ξυλόγλυπτο επισκοπικό θρόνο. Στην ίδια θέση πιθανολογείται ότι υπήρχε ναϊδριο από το 15ο αιώνα. Στη θέση του χτίστηκε το 17ο αιώνα μεγαλύτερη εκκλησία με κελιά. Η ανακαίνιση του ναού στη μορφή που παρουσιάζεται σήμερα έγινε με σουλτανικό φιρμάνι το 1840 από την εξ Ανεμώτιας πρωτομάστορα Στρατή Καρέκο. Αποτελεί σημαντικό προσκύνημα του νησιού και τόπο έλξης επισκεπτών κατά την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής και της περιφοράς του επιταφίου. Σε μικρή απόσταση από την εκκλησία της Παναγίας βρίσκεται και ο ναός του αγίου Νικολάου, ένα όμορφο μικρό μνημείο κοντά στον τεράστιο πλάτανο του χωριού. Πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική του 17ου αιώνα στις τοιχογραφίες της οποίας ξεχωρίζει η σπάνια και ίσως μοναδική σε ναό απεικόνιση της στιγμής του αυτοαπαγχονισμού του Ιούδα.

Ο ναός Παναγίας της Τρουλλωτής είναι κτισμένος στην περιοχή των Άνω Πύργων Θερμής στο ανατολικό τμήμα της Λέσβου, δέκα μόλις χιλιόμετρα από την πόλη της Μυτιλήνης. Ο ναός ανήκει στην κατηγορία του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο και χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Πρόκειται για έναν από τους ελάχιστους βυζαντινούς ναούς που σώζονται στη Λέσβο. Στην τοιχοποιία του ναού υπάρχουν εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαιότερων κτισμάτων, εκ των οποίων ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο μαρμάρινα ανάγλυφα στο νότιο τοίχο του νάρθηκα που κοσμούνται με ανθρώπινες φιγούρες και μορφές ζώων (ελαφιού και άρκτου), που ίσως να προέρχονται από το πλησίον ιερό της Θερμίας Αρτέμιδος. Το εσωτερικό του ναού είναι ιστορημένο με μεταγενέστερες της ίδρυσής του τοιχογραφίες που σώζονται αποσπασματικά. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται στα μέσα του 18ου αιώνα και αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικής στη Λέσβο.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1722

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου βρίσκεται στην θέση “Παλιός” στην παραλία του Μανταμάδου. Ανήκει στην κατηγορία των σταυροειδών εγγεγραμμένων τρουλαίων ναών. Ο τρούλος του είχε ήδη καταρρεύσει όταν τον επισκέφθηκε ο Νewton στα μέσα του 19ου αιώνα και στη θέση του τοποθετήθηκαν ξύλινοι δοκοί και κάλυψη με κεραμίδια. Το στεγασμένο προστώο στα δυτικά του ναού αποτελεί νεότερη προσθήκη του 20ου αιώνα. Πρόκειται για κτίσμα μικρών σχετικά διαστάσεων κατασκευασμένο από λαξευτούς λίθους ροδόχρου τραχείτη. Αρχιτεκτονικά μέλη προγενέστερου ναού και επιγραφή έχουν εντοιχιστεί στην τοιχοποιία του μνημείου. Στην ανατολική όψη ξεχωρίζουν οι τρεις ημικυκλικές αψίδες του Ιερού, ενώ τυφλά αψιδώματα διακοσμούν το βόρειο και το νότιο τοίχο. Το δάπεδο του εσωτερικού χώρου είναι βοτσαλωτό με μεγάλη ποικιλία διακοσμητικών μοτίβων. Η χρονολόγηση του μνημείου είναι δύσκολη. Ωστόσο θα πρέπει να τοποθετηθεί από τα μορφολογικά κυρίως στοιχεία στον 13ο αιώνα. Στο μνημείο διατηρούνται σε μερικά σημεία λείψανα τοιχογραφιών, τα οποία όμως είναι αδύνατο να χρονολογηθούν.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=15681

Στη Σκάλα Συκαμιάς βρίσκεται το γραφικό εκκλησάκι της Παναγιάς της Γοργόνας. Χτισμένο πάνω σε λωρίδα γης που εισχωρεί στη θάλασσα η Παναγιά η Γοργόνα – η Παναγιά των θαλασσινών – πήρε το όνομά της από τη χαρακτηριστική τοιχογραφία άγνωστου λαϊκού ζωγράφου που απεικονίζει την Παναγιά με ουρά γοργόνας σε ένα συγκινητικό «δέσιμο» θρησκειών και παραδόσεων. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης του ομώνυμου λογοτεχνικού αριστουργήματος του διακεκριμένου Λέσβιου συγγραφέα Στρατή Μυριβήλη.

Μονές

Η Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μανταμάδου βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον Μανταμάδο, στο ΒΑ τμήμα της Λέσβου, 36 χλμ. από τη Μυτιλήνη και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα στο νησί. Άλλοτε λειτουργούσε ως ανδρώα μονή, η οποία για πρώτη φορά αναφέρεται σε επιτροπικό έγγραφο του 1661. Ο μικρός ναός του 17ου αιώνα αντικαταστάθηκε από μεγαλύτερο του 18ου αιώνα, στη θέση του οποίου ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων το 1879 ο σημερινός ναός που ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρίκλιτης βασιλικής. Το μοναστηριακό συγκρότημα αναπτύσσεται τυπικά, περιμετρικά του ναού, προσδίδοντας οχυρωματικό χαρακτήρα. Στο ναό και εντός πολυτελούς κουβουκλίου του 1766 βρίσκεται η ανάγλυφη εικόνα του Ταξιάρχη, που σύμφωνα με την παράδοση κατασκευάστηκε με χώμα και με αίμα των σφαγιασθέντων από τους πειρατές, μοναχών.
Λαογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το έθιμο της σφαγής ταύρου την Κυριακή των Μυροφόρων κατά την επέτειο των εγκαινίων του ναού.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1841

H Mονή των Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης ιδρύθηκε το 1963, σε σημείο όπου βρισκόταν βυζαντινό μοναστήρι, το οποίο όμως καταστράφηκε ολοσχερώς από Οθωμανούς στρατιώτες το 1463. Οι τρεις άγιοι μαρτύρησαν κατά την επιδρομή των Οθωμανών, συνοδευόμενοι στο μαρτυρικό θάνατο και από άλλους κατοίκους της Θερμής, με αφορμή μια τοπική στάση, που επέφερε τη μανία των κατακτητών για εκδίκηση. Mετά το μαρτύριο των αγίων και την ολοσχερή καταστροφή του μοναστηριού το 1462, στην περιοχή παρέμεινε ένα ερημοκλήσι της Παναγίας, από το οποίο σωζόταν μόνο ένα σπασμένο μάρμαρο που χρησιμοποιούνταν ως Aγία Tράπεζα. Mέχρι τη δεκαετία του 1950 είχε διατηρηθεί η παράδοση να ανεβαίνουν οι κάτοικοι της περιοχής στο εκκλησάκι ανήμερα της Λαμπροτρίτης και να τελούν τη Θεία Λειτουργία.
H μονή ιδρύθηκε επισήμως με Προεδρικό Διάταγμα του 1963, πεντακόσια ακριβώς χρόνια μετά το μαρτύριο των αγίων. Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1970 το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανακήρυξε αγίους τον Ραφαήλ, το Νικόλαο, την Ειρήνη και τους συναθλητές τους, ορίζοντας τον εορτασμό της μνήμης τους την Τρίτη της Διακαινησίμου. Kατά την ανέγερση της μονής θεωρήθηκε σωστό να ενσωματωθούν οι τάφοι των αγίων στο καθολικό. H γεωμορφία του εδάφους δημιούργησε όμως το εξής πρόβλημα: επειδή οι άγιοι είχαν ταφεί σε απότομο σημείο του λόφου, ο τάφος του αγίου Pαφαήλ βρισκόταν πιό ψηλά από τους τάφους των υπολοίπων. Eπιλέχθηκε τότε η λύση να χτιστούν δύο ναοί, ο ένας πάνω από τον άλλο. Στον επάνω ναό βρίσκεται ο τάφος του αγίου Pαφαήλ, ενώ στον κάτω (αφιερωμένο στην Παναγία) υπάρχουν οι τάφοι του αγίου Nικολάου, της αγίας Eιρήνης και του Bασιλείου, πατέρα της αγίας Eιρήνης.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/mones/mones2.htm

H Mονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών της Ερεσού είναι περισσότερο γνωστή ως Mονή Πυθαρίου ή “Πυθάρι”, ονομασία που οφείλεται στη γεωμορφία της περιοχής, στην οποία βρίσκεται, σε ένα κοίλωμα χαράδρας, μεταξύ λόφων που τη στεφανώνουν, σχηματίζοντας γύρω της ένα νοητό πιθάρι, ο υποτιθέμενος πάτος του οποίου έχει μεταμορφωθεί τελευταία σε λιμνοδεξαμενή, με τη λειτουργία του παρακείμενου τεχνητού φράγματος. H ανυπαρξία ιστορικών στοιχείων για την ίδρυσή της δημιουργεί και για τη Mονή Πιθαρίου τη συνήθη για τα μοναστήρια της Λέσβου διχογνωμία στους ερευνητές. H μία άποψη τη θέλει βυζαντινό μοναστήρι που ανασυστήθηκε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ενώ η δεύτερη χρονολογεί την ίδρυσή της στο 16ο αιώνα. Tο βέβαιο είναι πάντως πως λειτουργούσε το 1548, χρονολογία κατά την οποία καταγράφεται σε οθωμανικό κατάστιχο, με το οποίο καθορίζονται οι φορολογικές υποχρεώσεις των μοναστηριών της περιφέρειας Eρεσού. Από το ποσό που καλείται να καταβάλει η μονή εξάγεται το συμπέρασμα ότι είχε ήδη σημαντική περιουσία, κάτι που πιθανότατα σημαίνει ότι είχε ιδρυθεί κάποιες δεκαετίες νωρίτερα.

Πηγή: http://immyt.net/diocese/mones/mones4.htm

Η Μονή Περιβολής βρίσκεται σε μια παράκαμψη του επαρχιακού δρόμου Καλλονής-Άντισσας, λίγο πριν την Άντισσα στην όχθη του ποταμού Βούλγαρη. Πρόκειται για γυναικεία μονή αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, η οποία ερημώθηκε κατά τα τελευταία χρόνια. Στο παρελθόν (τουλάχιστον από τον 16ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα), αποτελούσε εξάρτημα της ανδρικής μονής των Ταξιαρχών Κρεοκώπου, που βρίσκεται σε απόσταση μίας περίπου ώρας απ’ αυτήν, στην κορυφή του βουνού Χάλακας. Το καθολικό της μονής είναι κτισμένο στον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής, μικρών διαστάσεων με αξιόλογες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στον 16ο αιώνα.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1842

Η Μονή Λειμώνος βρίσκεται στο κέντρο της Λέσβου και σε απόσταση 14 χλμ. βοριοδυτικά της Καλλονής, σε εύφορο λεκανοπέδιο. Η μονή Λειμώνος είχε ιδρυθεί στους βυζαντινούς χρόνους και διαλύθηκε πιθανόν στα τέλη του 15ου αι. Ο επίσκοπος Μηθύμνης Ιγνάτιος ανασυγκρότησε τη μονή το 1527 και ίδρυσε σχολή, η οποία συνέβαλε στην αναβίωση του μοναχισμού στη Λέσβο. Το λατρευτικό συγκρότημα της μονής Λειμώνος αποτελείται από οικοδομήματα διαφόρων εποχών. Το καθολικό που βρίσκεται στον
κεντρικό περίβολο αποτελεί τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος. Χτίστηκε το 1795 στη θέση του παλαιότερου καθολικού και έχει ενσωματωμένα πέντε παρεκκλήσια. Το 1800 χρονολογείται η νεότερη φάση της τοιχογράφησης από τον αγιορείτη μοναχό Νικηφόρο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εικονογραφικό πρόγραμμα των τοιχογραφιών του σκευοφυλάκιου (κρύπτης) στο ανατολικό τμήμα του ναού. Το κοιμητήριο της μονής βρίσκεται εκτός του περιβόλου. Στο ναό του κοιμητηρίου, σώζονται τοιχογραφίες του 16ου αι. Οι συλλογές της Μονής περιλαμβάνουν εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια και υφάσματα, αντικείμενα εκκλησιαστικής χρήσης, λαογραφικά κειμήλια, αλλά και πετρώματα από όλη τη Λέσβο. Ιδιαίτερης αξίας είναι επίσης η Βιβλιοθήκη της μονής, με τα χειρόγραφα και τα έντυπα βιβλία της, καθώς επίσης και το Αρχείο των ελληνικών και οθωμανικών εγγράφων της.

Πηγές: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1840
             http://84.205.233.134/index.php

Σε μικρή απόσταση από τη Μονή Λειμώνος βρίσκεται η γυναικεία Μονή της Παναγίας Μυρσινιώτισσας στη θέση ερειπωμένης εκκλησίας – το κατά την παράδοση καθολικό της βυζαντινής Mονής «Παναγίας της Mυρσίνης», όπως αναφέρεται σε πατριαρχικό έγγραφο του 1331 μ.X.. Πρόκειται για βυζαντινή μονή η οποία ανασυστήθηκε, επίσης από τον άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό, το 1523. Ανοικοδόμησε το ναό, ο οποίος βρισκόταν στην ιδιοκτησία της οικογένειάς του και εγκαταστάθηκε εκεί, μαζί με τον γέροντα πλέον πατέρα του Μανουήλ και το γιό του Μεθόδιο. Έχτισαν νέα κτίρια και ίδρυσαν ένα μικρό μοναστήρι. Όταν στη μονή συγκεντρώθηκαν πολλοί φιλομόναχοι χριστιανοί, άνδρες και γυναίκες, ο άγιος αποφάσισε να εγκαταστήσει τους μοναχούς στη Mονή Λειμώνος και να ιδρύσει στη “Μυρσινιώτισσα” γυναικείο μοναστήρι, με ηγούμενο τον ίδιο. Κατά την τουρκοκρατία εδώ λειτούργησε σχολή υφαντουργίας και κεντητικής στην οποία εκπαιδεύονταν οι νέες της περιοχής. Το μοναστήρι υπέστη κατά καιρούς ζημιές από σεισμούς και πυρκαγιές. Η πυρκαγιά του 1915 αποτέφρωσε ολόκληρο τον ναό. Από την φωτιά ωστόσο σώθηκε η βυζαντινή εικόνα της Παναγίας της Μυρσινιώτισσας. Ο ναός ανακατασκευάστηκε εξωτερικά σε ρυθμό βασιλικής και εσωτερικά με τα χαρακτηριστικά του βυζαντινού σταυροειδούς μετά τρούλου και υπερώου. Πέραν της μεγάλης του ιστορίας, το μοναστήρι προσφέρει στον επισκέπτη την παραδείσια γαλήνη του μοναχικού περιβάλλοντος και τη γεμάτη χρώματα ηρεμία της ανθόφυτης αυλής του.

Πηγή: http://84.205.233.134/ignatios.php

H Mονή Aγίου Iωάννου του Θεολόγου, εν ενεργεία ανδρώα μονή, είναι χτισμένη στην κορυφή του όρους Όρδυμνος, σε υψόμετρο 634 μ. στη δυτική Λέσβο. Εξαιτίας ακριβώς της θέσης της είναι γνωστότερη από τον 18ο αιώνα ως Mονή Yψηλού. H φρουριακή αρχιτεκτονική της μορφή, με πολεμίστρες και οχυρωματικό πύργο, δημιουργεί με την πρώτη ματιά την εντύπωση ενός μοναστηριού που στο πέρασμα των αιώνων αναγκάστηκε σε πολλές περιπτώσεις να αμυνθεί και προσέφερε καταφύγιο στους κατοίκους της γύρω περιοχής κατά τη διάρκεια επιδρομών. Γνωρίζουμε ότι το μοναστήρι υπήρχε κατά τη βυζαντινή περίοδο, δεν μπορούμε όμως να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα την εποχή της ιδρύσεώς του. Η παράδοση τοποθετεί την ίδρυση της μονής κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, πριν το 800 μ.Χ., και την αναφέρει ως «Μονή Κόρακος», επωνυμία που τροποποιήθηκε κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας σε «Μονή Ζήσυρα».
Από τη βυζαντινή φάση της μονής δεν σώζονται πολλά στοιχεία και θεωρείται ότι κατά τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους είχε εγκαταλειφθεί και ερημώσει. Η μονή ακμάζει ξανά κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, αλλά το 1967 το εσωτερικό του ναού καταστρέφεται από πυρκαγιά. Με την αποκατάστασή του, μετατράπηκε σε μονόκλιτη βασιλική (αντί της τρίκλιτης που υπήρχε μέχρι τότε) με ξύλινη οροφή και εσωτερικό θόλο. Στη δυτική του όψη σώζονται έγχρωμες πλάκες, οι λεγόμενες “ροδιακές”, με αξιόλογη διακόσμηση. Το υπάρχον καθολικό της κτίστηκε το 1832 και είναι ενταγμένο σε τυπικό μοναστηριακό συγκρότημα, που αναπτύσσεται περιμετρικά του καθολικού.
H μονή διαθέτει αξιόλογη ιστορική βιβλιοθήκη με χειρόγραφους κώδικες, λειτουργικά ειλητάρια, κατάστιχα και δεκάδες παλαίτυπα βιβλία. Στο αρχείο της σώζονται πατριαρχικές και μητροπολιτικές επιστολές, φιρμάνια, πωλητήρια, διαθήκες και άλλα έγγραφα. Aξιόλογο επίσης είναι το μουσείο της μονής, όπου εκτός από τα παραπάνω εκτίθενται αξιοθαύμαστα και πολύτιμα ιστορικά αντικείμενα τέχνης και φορητές εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας, του 16ου και του 17ου αιώνα.

Πηγές: http://immyt.net/diocese/mones/mones1.htm
             http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1843 (Συντάκτης: Αθ.-Χρ. Λούπου)

Η Μονή Δαμανδρίου (Κοιμήσεως της Θεοτόκου) βρίσκεται στην περιοχή του Πολιχνίτου Λέσβου και έχει ιδρυθεί κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, εποχή κατά την οποία ιδρύονται στο νησί πολλές εκκλησίες και μονές. Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και ανήκει στον τύπο της μονόχωρης βασιλικής. Την επωνυμία “Δαμανδρίου” οφείλει στη μικρή βυζαντινή κώμη που τα ερείπιά της βρίσκονται πολύ κοντά στη μονή και μνημονεύεται σε Μητροπολιτικό κώδικα του 1567 – 1652. Τις τοιχογραφίες του ναού, που χρονολογούνται στο 18ο αιώνα (1733) φιλοτέχνησε ο αγιογράφος Χωματζάς. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται στην όψιμη Τουρκοκρατία, ενώ οι δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας Οδηγήτριας στον 16ο και 17ο αιώνα.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=893 (Συντάκτης: Αθ.-Χρ. Λούπου)

Η Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους στην περιοχή της Γέρας είναι το μοναδικό μοναστηριακό συγκρότημα των βυζαντινών χρόνων που διασώζεται στη Λέσβο. Το καθολικό της Μονής είναι χτισμένο σε πλάτωμα στην κορυφή ενός ελαιόφυτου λόφου με εξαίρετη θέα προς τον κόλπο της Γέρας. Κεντρικά του χώρου σώζεται το καθολικό της μονής, ενώ γύρω του υπάρχουν τα ερειπωμένα κελιά και οι βοηθητικοί χώροι. Για τη μονή δεν έχουν διασωθεί γραπτές μαρτυρίες. Ο μικρός μονόχωρος ναός ανήκει στο τύπο του συνεπτυγμένου σταυροειδή με τρούλο. Η ανέγερση του ναού τοποθετείται στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους. Για την τοιχοδομία του έχουν χρησιμοποιηθεί ντόπιοι ακατέργαστοι λίθοι διαφόρων μεγεθών. Στο εσωτερικό του σώζονται δύο στρώματα τοιχογραφικού διακόσμου. Οι περισσότερες από τις τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 17ο αι. Δύο τμήματα του ξυλόγλυπτου τέμπλου του ναού εκτίθενται σήμερα στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μυτιλήνης. Από αυτά το πρώτο αποτελεί τμήμα επιστυλίου τέμπλου, στο οποίο εικονίζεται η Μεγάλη Δέηση, έργο του τέλους του 16ου αι. Το δεύτερο είναι ένα βημόθυρο, το οποίο χρονολογείται στον 18ο αι.

Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=5821 (Συνάκτης: Π. Παπαμιχαήλ)